Izahat
Tanpınar kültürümüzü bir ”iç âlem uygarlığı”nin tezahürü olarak görür. Bu uygarlığı, belirli bir ahlâkı taşıyan ”mânevi vazifelerine inanmış belirli bir ruh nizamından geçmiş, nefislerini terbiye etmiş” insanoğlu meydana getirmiştir.
Refah’un kahramanlarından Mümtaz, roman süresince kendisini ”rahatlık”a kavuşturacak bir ”iç düzen”ı aramaktadır. Eserde hastalık, ölüm, doğa, kozmik unsurlar, uygarlık, toplumsal meseleler, çeşitli ruh halleri ve güzel duyu fikirler iç içe verilir. Sadece tüm bunların üstünde romana hakim olan Mümtaz’la Nuran’ın aşklarıdır. İstanbul bu aşkın yaşandığı çevre olmaktan çıkarak âdeta bir roman kahramanı benzer biçimde ele alınır.
Refah için belli bir dünya görüşüne bir yaşam nizamına kavuşamamış Cumhuriyet aydınlarının ”huzursuzlukları”nı dile getiriyor denebilir.
